عرفه روزی بسان شب قدر
عرفات، نام منطقه وسیعى است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکى متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است. زائران بیت الله الحرام در روز عرفه – نهم ذى الحجه – از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در روایتی آمده است که آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکى، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و این روز«عرفه» نام گرفته است.(۱)عرفه، از عیدهاى بزرگ است، هر چند عید نامیده نشده است و روزى است که حق تعالى بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را براى آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک تر است .
روایت شده که حضرت زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صداى فقیرى را شنید که از مردم کمک مى خواست . حضرت فرمود: واى بر تو! آیا دست نیاز به سوى غیر خدا دراز مى کنى؛ در حالى که امید مى رود در این روز بچه هایى که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گیرند و سعادتمند گردند؟(۲)
در روایتى از حضرت صادق علیه السلام آمده است: «کسى که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمى گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند.»(۳) به عبارت دیگر تنها امید کسانی که در ماه رمضان بخشیده نشده اند؛ روز عرفه می باشد.
بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهاى سال، این روز براى دعا امتیاز ویژهاى دارد. با توجه به ایام سال و مناسبت های مختلف در می یابیم که برای دعا و مناجات همیشه شب، مورد نظر حضرت باری تعالی بوده است، مثل شب های قدر، شب نیمه شعبان و… و تنها روزی را که برای مناجات همگانی معرفی کرده اند؛ روز عرفه می باشد.
روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در این میان، دعاى عرفه امام حسین علیه السلام داراى جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ترین و عمیق ترین معارف الهى و توحیدى در این دعا، بر زبان سالار شهیدان علیه السلام جارى گشته است.
امام حسین علیه السلام در آخرین عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهى از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاکسارى و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام (ع) چهره مبارک خود را به سوى کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندى که غذا مى طلبد، دستها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:
«الحمدلله الذى لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست که چیزى قضایش را دور نمىسازد و از عطا و بخشش او جلوگیرى نمىکند و هیچ آفرینندهاى آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندى بىانتهاست.»
حضرت (ع) سپس به بیان گوشه اى از نعمتهاى بى پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، مى پردازد و مهربانى مادران و دایه ها و مواظبت و پرستارى و دل سوزى آنان را از الطاف و عنایتهاى خداوند مى شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمتهاى الهى اشاره مى کند و خود را از اداى یک شکر نیز عاجز و ناتوان مى بیند . هر فرازى از این دعا، دریچه اى از نور و توحید و عشق و محبت به خداوند را به سوى دل انسان مى گشاید و عبارات دعا و محتواى آن، نشان مى دهد که امام حسین علیه السلام در حال این دعا دائم از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستى و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده مى نماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است . امام حسین علیه السلام مى خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکى آن را به هم بنماید . او با این نیایش، منطقى ترین و واقعى ترین رابطه انسان با خداوند را توضیح مى دهد .
دعاى عرفه سیدالشهدا (ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزهاى از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاک خداوند است . در فرازهاى این دعا، امام حسین (ع) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه مى کند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمى چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتى از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم . خیال دورى راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام کرده است:
از گل آدم شنیدم بوى تو
راهها پیموده ام تا کوى تو
خدایا! موجوداتى که در هستى خود نیازمند تو هستند، چگونه مى توانند راهنماى من به سوى تو باشند؟
پروردگارا! آیا حقیقتى غیر از تو آن روشنایى را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کى از نظر، غایب و پنهان بودهاى که نیازمند راهنمایى به سوى خود باشى و چه وقت از من دور بودهاى تا نمودهاى جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پیدا
کجا گردى تو از عالم هویدا؟
خدایا! روشنایى جمال و جلالت در جهان هستى آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگى ندارد تا چراغى سر راه بگیرم و بارگاه ربوبى تو را جست و جو نمایم و یا دلیلى را راهنماى خود به سوى تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویى .
خداى من! چشمى که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بندهاى که از متاع محبت تو بى بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .
دیدهاى کان چهره روشن نبیند کور باد
خاطرى کز توست خالى، تیره و بى نور باد
امام حسین علیه السلام با این دعا، روحى تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانى و آواى دل انگیز ملکوتى را تا ابد در سینه سیناى عرفات به یادگار گذاشت .
از صداى سخن عشق ندیدم خوشتر
یادگارى که در این گنبد دوار بماند
صحراى عرفات کالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق تعالى، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف نماید، به زائران قبر پاک حسین علیه السلام(۴) نظر رحمت مى افکند .(۵)
پى نوشت ها:
۱ . رسول جعفریان، آثار اسلامى مکه و مدینه، نشر مشعر .
۲ . مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه .
۳ . همان، فضیلت ماه مبارک رمضان .
۴ . مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه .
۵ . در این مقاله از کتاب نیایش حسین (ع) تالیف علامه فقید محمدتقى جعفرى، استفاده فراوان شده است .
